Woda glebowa użyteczna dla roślin to oczywiście ta część, którą rośliny mogą pobrać. Jednak nie są to wartości ani stałe, ani jednakowe dla wszystkich pól.

Tegoroczny początek wiosny pod względem opadów jest zdecydowanie lepszy od kilku poprzednich. Braki wody pozimowej z roztopów uzupełniają dość regularne i cechujące się niską intensywnością opady. Dzięki temu gleby mają więcej czasu żeby chłonąć deszczówkę i odprowadzać do głębszych warstw. Ile wody, w jaki sposób i na jak długo zmagazynuje gleba? Zależy to od jej typu, porowatości i zawartości próchnicy.

Nie cała woda jest dostępna dla roślin

Może się wydawać, że im bardziej rozluźniona gleba, zawierająca dużo szerokich szczelin, tym więcej pomieści wody, którą później udostępni roślinom. Rzeczywistość jest jednak inna. Najlepiej wodę dostępną dla roślin magazynują gleby nie wzruszane od dłuższego czasu, w których panuje optymalna struktura porów (przestworów kapilarnych). Im mniejszą część zapotrzebowania roślin na wodę w trakcie wegetacji mogą pokryć opady, tym plonowanie bardziej zależy od użytecznej pojemności wodnej gleby. Kiedy cała woda dostępna dla roślin zostanie zużyta, rośliny wysychają – zostaje osiągnięty punkt trwałego więdnięcia.

Woda w glebie zatrzymywana jest na kilka sposobów, co wynika z objętości i średnicy porów/kapilar w glebie. Dla roślin istotne są te, w których woda po opadach zostaje zatrzymana przynajmniej na 2 dni i nie chodzi tu o szczeliny, w które można wsunąć dłoń. Z punktu przepływów wodnych w glebie można wyróżnić 3 wielkości porów:

• grube – o średnicy od 0,01 do 0,05 mm – zapewniają wymianę gazową i szybkie wnikanie wody opadowej (jej magazynowanie jest krótkotrwałe);
• średnie – wielkości od 0,002 do 0,01 mm – magazynują wodę, którą rośliny mogą swobodnie pobierać. Stanowią podstawę pojemności wody użytecznej w glebie;
• mniejsze niż 0,002 mm – woda jest zatrzymywana, ale niedostępna dla roślin, tzw. martwa woda.

Najwięcej wody magazynują gleby gliniaste, ale wiążą ją głównie w drobnych porach jako martwą wodę. Wskaźnik wody użytecznej przyjmuje tu wartości średnie. Gleby lessowe z dużym udziałem porów średnich uzyskują największe wartości wskaźnika wody użytecznej. Natomiast gleby piaszczyste z przewagą porów grubych mają najniższy wskaźnik wody użytecznej i wiążą najmniej wody martwej. Oprócz struktury porów i rodzaju gleby, użyteczną pojemność wodną gleby kształtuje również zawartość próchnicy.

• Sprawdź: Jakie zjawiska powodują erozję gleby?

Jeśli podczas opadów wskaźnik pojemności wody użytecznej zostanie przekroczony, wówczas nadmiar wypełnia grube pory i korzystnie wpływa na zasilanie wód gruntowych. Jeśli nie dojdzie do spływu lub ich odprowadzenia w głąb gleby, wówczas jest szansa, że jej część wypełni naczynia kapilarne od dołu. Warto pamiętać, że woda kapilarna porusza się tak wolno, że rosnące drobne korzenie mogą ją dogonić. Ponadto w sezonie wegetacyjnym przewodzenie kapilarne odbywa się ku górze wbrew grawitacji (kierunek zmienia się w połowie jesieni). Im gleba jest bardziej sucha, tym podsiąkanie kapilarne odbywa się wolniej.

Prędkość i ilość podsiąkania wody kapilarnej zależą też od innych warunków gruntowych. Na niezagęszczonych glebach mułowych 5 l wody/m² zostanie podniesione o 85 cm dziennie, a w grubym piasku lub glinie tylko o 20-30 cm.

Warto mieć więcej wody w glebie

Rolnik ma pewne możliwości regulowania użytecznej pojemności wodnej swoich gleb. Pewną rolę odgrywa tu zaniechanie głębokich uprawek gleby, a nawet koncentrowanie się na wysiewie roślin ozimych, które podczas zimowych miesięcy ustabilizują swoją porowatość. Uprawki wiosenne powinny być maksymalnie płytkie, a w miarę możliwości nawet pominięte.

Doświadczenia pokazują również, że użyteczna pojemność pola stosunkowo szybko rośnie po solidnym wapnowaniu. Poprawie ulega także wymiana gazowa w glebie. Dotyczy to przede wszystkim gleb gliniastych i wierzchniej warstwy gleby. Jednocześnie zmniejsza się udział wody martwej, czyli niedostępnej dla roślin. Niestety, im udział gliny jest mniejszy, tym efekt ten jest słabszy.