Większość gleb w Polsce ma pochodzenie mineralne, co sprawia, że mają naturalną tendencje do zakwaszania. Zasada jest prosta: kto nie wapnuje, ten zbiera coraz mniej.

Kwaśny odczyn obniża przede wszystkim aktywność biologiczną gleby, bo dla większości mikroorganizmów glebowych wymagane jest pH w zakresie 6,0-7,0. W odpowiednich warunkach do rozwoju ich wydolność jest największa, co przekłada się na możliwości produkcyjne danego pola. Odczyn należy do tych czynników środowiskowych, które rolnik może kształtować poprzez wapnowanie. Strategia wapnowania gruntów ornych powinna zależeć od stopnia zakwaszenia i rodzaju gleby. Na glebach piaszczystych, o małej zawartości próchnicy, lepiej stosować mniejsze dawki, ale częściej (co 3-4 lata). Natomiast gleby gliniaste i ilaste można wapnować większymi dawkami, co 4-5 lat.

1. Przywrócić glebie właściwy odczyn

Rzeczywiste zapotrzebowanie gleby na wapno można określić tylko poprzez regularne badania gleby. Zazwyczaj trzeba je przeprowadzać w płodozmianie co 4 lata. W przypadku wapnowania konserwacyjnego, w którym uzupełnia się tylko bieżące ubytki, co trzy lata konieczne są następujące naddatki: na glebach lekkich 10-12 dt CaO/ha, a na ciężkich 13-15 dt CaO/ha.

2. Regularnie uzupełniać ubytki

Wraz z plonami z gleby są wynoszone różne ilości składników pokarmowych. W celu utrzymania żyzności gleby i wysokiej jakości plonów, należy je regularnie uzupełniać. Wapń często jest traktowany po macoszemu, co prowadzi do zakwaszenia gleby i obniżenia produktywności.

3. Utrzymać sprawność gleby

Wapno przeciwdziała postępującemu zakwaszeniu gleby oraz związanej z tym degradacji struktury i spadku aktywności mikrobiologicznej. Tlenek wapnia (CaO) wspomaga stabilność struktury gleby. Zrównoważony stan gleby można osiągnąć tylko przy odpowiednim nawożeniu wapnem. Jako element dobrej praktyki wpisuje się w każdą strategię uprawy roli.

4. Zwrot wapnia w ukierunkowany sposób

Przy systematycznie rosnących wydajnościach, w zależności od uprawianej rośliny i plonu, corocznie z gleby po uprawie zbóż wynosi się 27-75 kg CaO/ha, a po burakach ok. 100 kg CaO/ha. Straty te muszą być regularnie wyrównywane.

5. Straty wskutek wypłukiwania

Wskutek opadów z gleb wypłukiwanych jest od 100 do 1000 kg CaO/ha rocznie. Skala strat zależy od ilości opadów, przepuszczalności gleby, zdolności do magazynowania wody, lokalizacji i zawartości wapnia. Wraz z opadami do gleby dostaje się też więcej substancji zakwaszających. Aby to zrekompensować, wymagane jest wprowadzenie co najmniej 85-100 kg CaO/ha rocznie.

6. Zobojętnić wpływ nawozów

Zależną od rolnika przyczyną zakwaszania gleb są wysokie dawki nawozów fizjologicznie kwaśnych. Cała gama nawozów, zwłaszcza zawierających azot, ma ujemny wpływ na odczyn.

7. Zneutralizować źródła zakwaszenia w glebie

Jeśli nawożenie podstawowe zostanie wprowadzone zbyt głęboko, brak tlenu prowadzi do procesów, które sprzyjają tworzeniu się kwasów w glebie. Do ich neutralizacji potrzeba 20-280 kg CaO/ha rocznie. Wapno jest również wymagane do neutralizacji skutków stosowania gnojowicy. Roczne straty wapnia można oszacować na 300-600 kg CaO/ha i należy je zrekompensować.

8. Wybór terminu z uwzględnieniem pogody

O ile nie pada deszcz i gleba nie jest zbyt mokra, wapno można rozsiewać przez cały rok. Jednak najlepszy efekt uzyskuje się po jego wymieszaniu z glebą. Dlatego najdogodniejszy jest okres tuż po zbiorze plonu. Ten termin jest również korzystny z punktu widzenia ekonomiki pracy i nawożenia, np. możliwość użycia dużych, wydajnych rozsiewaczy.

9. Prawidłowo przeliczyć formy wapnia

Zalecenia dotyczące potrzeb wapnowania zwykle określają dawkę wapnia w formie tlenkowej (CaO). Natomiast producenci nawozów wapniowych często podają zawartość składnika w formie węglanowej (CaCO₃), co wywołuje złudzenie dużej koncentracji składnika. Jednak dla potrzeb nawożeniowych tę zawartość trzeba przeliczyć, żeby ustalić zawartość formy tlenkowej. Do przeliczeń stosuje się następujące współczynniki:

• podana zawartość CaCO₃ x 0,56 = CaO
• podana zawartość CaO x 1,78 = CaCO₃

Dotyczy to również zawartości magnezu, który często występuje w nawozach łącznie z wapniem i również ma zdolność odkwaszającą:

• podana zawartość MgO x 1,39 = CaO
• podana zawartość MgCO₃ x 0,67 = CaO
• podana zawartość MgCO₃ x 0,48 = MgO
• podana zawartość MgCO₃ x 0,29 = Mg

10. Nie tylko cena jest ważna

Do wapnowania można wykorzystywać wszystkie rodzaje nawozów wapniowych, które od kilku lat formalnie nazywa się środkami wapnującymi. W przypadku daleko posuniętej systematyczności wapnowania warto sięgać po niedrogie nawozy. Nieco inaczej wygląda sprawa, jeśli sytuacja wymaga szybkiego uzyskania efektu – potrzeby wapnowania w wyniku analizy gleby zostały określone jako konieczne lub potrzebne. Wówczas należy rozważyć wykorzystanie nawozów o niskiej granulacji (01 lub 02) oraz z udziałem formy tlenkowej, która cechuje się szybszym działaniem – większą reaktywnością.

• Sprawdź: Jak rozpoznać niedobory mikroelementów?

Uwaga: metodyka stosowana przez działające w Polsce laboratoria przewiduje oznaczanie odczynu w jednomolowym roztworze chlorku potasu (KCl). W takim środowisku wartości liczbowe uzyskiwane poniżej odczynu obojętnego są mniejsze niż w roztworze wodnym, właściwym dla gleby. Różnice wartości odczynu gleby w zależności od sposobu oznaczania zestawiono w tabeli.