Co wpływa na gęstość ziarna?

Ziarno odmian jakościowych zbóż musi spełniać kilka kryteriów technologicznych, aby znaleźć swoje rynki zbytu. Jednym z nich jest gęstość ziarna w stanie zsypnym.
Ziarno podejrzane o niską gęstość lepiej przed sprzedażą sprawdzić i w razie zagrożenia potrąceniami rozejrzeć się za odbiorcą, dla którego ten parametr nie ma znaczenia.  Zdjęcie: Dreczka

Ciężar właściwy jest fizyczną miarą gęstości nasypowej ziaren, wyrażoną w kilogramach na hektolitr, obiegowo nazywaną masą hektolitra (kg/hl). Parametr ten zależy od gęstości ziaren i ich wzajemnego rozmieszczenia, a więc od przestrzeni między ziarnami podczas pomiaru. Częściowo może zależeć również od kształtu ziaren, kalibrażu i stanu powierzchni, która może być gładka lub pofałdowana. W przypadku jęczmienia i owsa dodatkowo dochodzi stan oplewienia i udział ości. Jest to cecha, która decyduje o niższej masie hektolitra, niż zbóż nieoplewionych. Pewne znaczenie mają też wilgotność, zawartość białka i udział zanieczyszczeń w ziarnie.

Dla jednych ważna, dla innych nie

Zwykła metoda pomiaru masy hektolitra używana w kontraktach handlowych wykorzystuje urządzenia, których budowa i pojemność podlegają normalizacji. Do sprawdzania poprawności ich działania używa się ręcznych próbników o pojemności litra. Masy hektolitra używa się m.in. do obliczania zapotrzebowania na środki transportu lub pojemność magazynową.

Masę hektolitra wykorzystuje się też jako jedno z kryteriów oceny jakości technologicznej ziarna. W umowach handlowych dotyczących pszenicy miękkiej zazwyczaj wymaga się masy co najmniej 76 kg/hl. W sezonach, kiedy zboża brakuje, tego parametru często nie bierze się pod uwagę. Jednak w obecnym może powrócić z uwagi na wysokie ceny. Można się spodziewać, że nawet niewielkie odstępstwo od wyznaczonego progu będzie pretekstem do potrąceń. Odbiory wiedzą, że nie jest to uczciwe wobec rolników, ale pozwala im więcej zarobić.

Wieloletnie badania wykazały, że nie ma bezpośredniego związku między ciężarem objętościowym (gęstością ziarna w stanie zsypnym) a jego jakością. W przypadku pszenicy miękkiej odchylenie o 1-2 kg/hl nie wpływa na jej wartość przemiałową, wypiekową i żywieniową dla zwierząt gospodarskich. Istotne zmiany w profilu chemicznym zaobserwowano dopiero wtedy, gdy gęstość spadła poniżej 72 kg/hl. Wówczas wzrastało prawdopodobieństwo obniżenia wartości żywieniowej ziarna w skarmianiu zwierzętami monogastrycznymi. Bardzo niska masa hektolitra może również wpływać na szybkość ekstrakcji mąki.

Ocenę gęstości ziarna w stanie zsypnym przypisuje się odmianom podczas badań rejestracyjnych, zarówno słowne, jak i punktowe. Skala punktowa zmienia się w przedziale od 1 (niska) do 9 (wysoka). Wzrost oceny o 1 punkt odpowiada przyrostowi gęstości o 1,25 kg/hl. Obecnie uprawiane odmiany pszenicy ozimej mają oceny od 2 (Rotax i Tytanika) do 8 (Argument, Attribut i Riposta).

Duży wpływ na gęstość mają warunki panujące w okresie fazy nalewania ziarna (początkowa skłonność do tworzenia dużych, gęstych ziaren) i wysychanie (deformacja ziaren, która zmienia jego skład). Do obniżenia gęstości przyczynia się m.in. intensywność opadów w okresie od dojrzałości mlecznej ziarna do zbioru. W prowadzonych badaniach deszcz 10 mm powodował spadek gęstości o 0,5 punktu (ok. 0,6 kg/hl). Jednak nie wszystkie odmiany reagowały jednakowo.

Mała poprawa jest możliwa

Przy sprzedaży ziarna warto się upewnić, jakie kryteria oceny stosuje potencjalny odbiorca. Jeśli bierze pod uwagę gęstość, to warto zapytać o próg bazowy i ewentualną politykę potrąceń. Następnie warto dostarczyć próbkę ziarna do badania w laboratorium odbiorcy. Gdy wynik jest zbyt niski, a wielkość potrącenia znaczna, wówczas lepiej poszukać innego odbiorcy, którego ten parametr nie interesuje.

Warto pamiętać, że pewien wpływ na gęstość ziarna mają też warunki zbioru. Nadmierne wysuszenie, np. do 11%, działa tu na niekorzyść. Stąd zboża lepiej kosić, gdy wilgotność ziarna wynosi 14-15%. Z kolei zanieczyszczenia, które często są lekkie (fragmenty kłosów, słoma, nasiona chwastów, pył), generują dodatkową objętość i obniżają gęstość partii. Parametr ten nieznacznie wzrasta po doczyszczeniu.

© Materiał chroniony prawem autorskim. Zasady przedruków w regulaminie.