Znajomość właściwości poszczególnych nawozów naturalnych pozwala na poprawne włączenie zawartych w nich składników pokarmowych do systemu nawożenia.

Wszystkie rodzaje nawozów naturalnych stanowią cenne źródło składników pokarmowych dla roślin. Różnią się one jednak między sobą zawartością i formą poszczególnych składników,  z czym wiąże się szybkość przyswajania ich przez rośliny, a tym samym szybkość działania. Znajomość tych właściwości pozwala na poprawne włączenie zawartych w nawozach naturalnych składników do systemu nawożenia, co ma duże znaczenie nie tylko z punktu widzenia otrzymywania wysokich plonów i dobrej ich jakości, lecz także z punktu widzenia ochrony środowiska, w tym szczególnie zanieczyszczenia wód azotanami.

Niezastąpiony obornik

Właściwie przechowywany obornik zawiera przeciętnie 0,5% azotu (N), 0,3% fosforu (P₂O₅), 0,7% potasu (K₂O), 0,19% magnezu (MgO) oraz wszystkie niezbędne w żywieniu roślin mikroelementy, np. miedź, bor, kobalt i molibden. Bardzo ważnym jego składnikiem jest substancja organiczna, z której w glebie powstaje próchnica, czyli niekwestionowany wskaźnik żyzności gleby.

W 30 t obornika wnosi się do gleby ok. 150 kg N, 90 kg P₂O₅, 210 kg K₂O i 57 kg MgO. Składniki te powinny być uwzględnione w planowaniu nawożenia pod uprawianą roślinę oraz w następnych latach. Rzecz jednak w tym, że składniki z obornika z reguły są słabiej dostępne dla roślin, zwłaszcza azot, niż z nawozów mineralnych. Chcąc więc prawidłowo uzupełniać nawozy naturalne mineralnymi, trzeba wiedzieć, w jakim stopniu zawarte w nich składniki zastępują w działaniu te same składniki w nawozach mineralnych. Służą do tego równoważnik nawozowy i składnik działający.

Fosforu w niej prawie nie ma

Gnojówka jest nawozem potasowo-azotowym. Natomiast nie zawiera fosforu. Dlatego przy nawożeniu gnojówką trzeba pamiętać o uzupełnieniu tego składnika. Metr sześcienny starannie przechowywanej gnojówki zawiera przeciętnie 3-4 kg azotu (N) i 7-10 kg potasu (K₂O).

Azot i potas zawarte w gnojówce są łatwo dostępne dla roślin i wykazują podobne działanie plonotwórcze, jak wnoszone w nawozach mineralnych. Oznacza to, że całkowita zawartość każdego z tych składników w gnojówce odpowiada jednocześnie podobnej ilości składników działających.

W odróżnieniu od obornika, całą ilość potasu wnoszonego do gleby w gnojówce odejmuje się od planowanej dawki tego składnika pod uprawianą roślinę w roku stosowania gnojówki. To samo można powiedzieć o azocie, jeśli gnojówka jest wprowadzana bezpośrednio do gleby. Ale gdy gnojówka jest stosowana powierzchniowo, to działanie zawartego w niej azotu jest pomniejszane o straty azotu powstające w czasie stosowania i pozostawania na polu bez przykrycia do czasu wymieszania z glebą. Ponadto w przypadku gnojówki działanie azotu uzależnione jest również od terminu jej stosowania, co wiąże się z pewnymi stratami azotu przez wymywanie.

Coraz częściej zamiast obornika

Gnojowica jest mieszaniną kału i moczu zwierząt w naturalnym stosunku dla danego gatunku czy grupy użytkowej zwierząt. W metrze sześciennym gnojowicy znajduje się przeciętnie 3-4 kg azotu (N), 2-3 kg fosforu (P₂O₅) i 3-4 kg potasu (K₂O).

Fosfor i potas gnojowicy są tak samo dostępne dla roślin, jak z nawozów mineralnych (równoważnik nawozowy = 1). Podobnie jak w przypadku gnojówki, składniki te odejmuje się w całości od planowanej dawki fosforu i potasu pod daną roślinę w roku stosowania gnojowicy.

Azot z gnojowicy jest znacznie lepiej wykorzystywany przez rośliny niż z obornika, jednak nieco słabiej niż z nawozów mineralnych. Działanie azotu gnojowicy, podobnie jak w przypadku gnojówki, zależy od terminu jej stosowania.

Przy stosowaniu gnojowicy ważnym czynnikiem jest ustalenie optymalnego udziału azotu działającego gnojowicy w pokryciu potrzeb nawozowych roślin. W oparciu o wyniki doświadczeń polowych sformułowano następujące zalecenia:

• pod rośliny okopowe korzystne jest zastosowanie przynajmniej 50% ogólnej dawki azotu w postaci azotu działającego gnojowicy. Możliwe jest też zastąpienie pełnej zalecanej dawki azotem działającym gnojowicy;
• pod zboża jare azot działający gnojowicy może stanowić do 50% całkowitej zalecanej dawki składnika przy stosowaniu pod orkę przedzimową i do 75%, a nawet 100% przy wiosennym stosowaniu gnojowicy przed uprawkami przedsiewnymi;
• pod kukurydzę zaleca się zastosowanie co najmniej 75% całkowitej dawki azotu w postaci azotu działającego gnojowicy. Bardzo dobre wyniki daje nawet całkowite zastąpienie azotu mineralnego azotem gnojowicy;
• pod jęczmień ozimy i pszenicę ozimą azot działający gnojowicy może stanowić do 50% ogólnej zalecanej dawki składnika;
• pod żyto i rzepak ozimy nie zaleca się jesienią więcej niż 25% całkowitej, ustalonej dawki azotu w postaci azotu działającego gnojowicy;
• na łąkach kośnych azot działający gnojowicy może stanowić do 50% całkowitej zalecanej dawki tego składnika na wiosnę i po kolejnych pokosach za wyjątkiem ostatniego.

W nawozach naturalnych oprócz NPK ogromne znaczenie mają znajdujące się w nich inne składniki, np. magnez i mikroelementy. Teoretycznie mogą być dostarczane w formie mineralnej. Jednak ustalanie potrzeb nawozowych jest trudne i wymaga bardzo dużych umiejętności ze strony rolnika. Toteż nawozy naturalne często nazywane są pełnymi, bo zapewniają równowagę w mineralnym odżywianiu roślin.