Rizoktonioza to choroba głównie ziemniaka i buraka. Jednak pojawiają się sygnały ze świata, że grzyby z tego rodzaju coraz częściej powodują duże szkody w pszenicy.

Rizoktonioza występuje w ziemniakach oraz nieco rzadziej w zbożach, które są atakowane głównie przez grzyb Ceratobasidium cereale. Naukowcy donoszą, że zauważyli też występowanie typowego dla ziemniaka grzyba Rhizoctonia solani, który może przechodzić m.in. z ziemniaków na zboża, a także na inne rośliny uprawne.

Grzyb tworzy w glebie trwałą grzybnię (sklerocja) i odżywia się martwym materiałem roślinnym, takim jak obumarłe liście czy resztki pożniwne. Nie przenosi się samodzielnie na inne stanowiska, bo nie wytwarza zarodników płciowych. Jednak jego materiał przetrwalnikowy (skleroty) mogą czekać w glebie na roślinę żywicielską przez wiele lat. Na nowe obszary przenoszą się w grudkach gruntu oraz na porażonych bulwach, korzeniach i nasionach.

Lekceważone, dopóki nie zaczną poważnie szkodzić

W obrębie rodzaju Rhizoctonia zidentyfikowano kilkadziesiąt gatunków, które mogą infekować wiele różnych roślin. Z tego względu dzieli się je na tzw. grupy zespoleń. Każda z tych grup ma podobne cechy i mniej więcej ten sam zakres żywicieli. Poszczególne grupy można jeszcze dalej dzielić (czasem kilkukrotnie). Uważa się, że rizoktonioza najczęściej atakuje rośliny osłabione innym stresem. Sama również jest pasożytem osłabiającym.

Rizoktonioza zbóż rozwija się dopiero wtedy, gdy kondycja rośliny ulegnie pogorszeniu, np. z powodu innych chorób lub warunków środowiskowych. Objawem porażenia zbóż tą chorobą są plamki w kształcie oczek (ostra plamistość oczkowa), które pojawiają się w dolnej części źdźbła między 1. i 3. kolankiem. Plamy wewnątrz są jasnokremowe, a na zewnątrz ostro zaznaczone brązową krawędzią. Niezależnie od tego, czy zboża atakuje Rhizoctonia graminis, czy Ceratobasidium cereale, plamy wyglądają podobnie.

Choroba rozwija się już na etapie wschodów, ale objawy łatwo można zauważyć dopiero pod koniec fazy strzelania w źdźbło. Niekiedy można je mylić z łamliwością źdźbła. Jednym z późnych objawów jest bielenie kłosów spowodowane odcinaniem transportu wody i składników pokarmowych.

Rizoktonioza zbóż najczęściej pojawia się na ozimych formach pszenicy, pszenżyta i żyta. Jej rozwojowi sprzyja monokultura, uproszenie uprawy (systemy bezorkowe) oraz wczesny i głęboki siew.

• Sprawdź: Dlaczego rolnicy nie stawiają na zdrowotność odmian?

Podstawowym środkiem ograniczającym rizoktoniozę zbóż jest zmianowanie roślin. Jednak w sytuacji, gdy sprawcą jest grzyb Rhizoctonia solani, zmianowanie niewiele pomaga, bo ma on wielu żywicieli. Ponadto może przetrwać w resztkach pożniwnych. Dużo skuteczniejsza jest głęboka uprawa roli (orka) i opóźnienie siewu.

Ograniczanie rizoktoniozy za pomocą zapraw nasiennych jest znikome. Choroba atakuje hipokotyl, czyli powyżej ziarniaka chronionego środkiem chemicznym. Nie ma też fungicydów zwalczających tę chorobę w trakcie wegetacji. Jednak choroba do najgroźniejszych nie należy. Dopuszczalne jest 10% porażenie roślin, przy którym obniżka plonowania jest niezauważalna.

Zimotrwałe zdecydowanie mniej chorują

W badaniach prowadzonych przez niemieckich naukowców zaobserwowano, że stopień porażenia zbóż rizoktoniozą ma związek także z zimotrwałością odmian. Te, które zimują lepiej i nie są osłabione po zimie, skutecznie opierają się atakom choroby i nie wykazują żadnych strat w plonowaniu.